Çocuklarda Overthinking (Aşırı Düşünme / Ruminasyon)
Antalya’da Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan’dan Bilgilendirme
Bazı çocuklar bir olay olduktan çok sonra bile “ya şöyle olursa, ya böyle olursa” diye düşünmeye devam eder. Bu overthinking (aşırı düşünme/ruminasyon) davranışı; kaygıyı artırır, uykuyu bozar, okul ve sosyal hayatı olumsuz etkiler. Erken fark edildiğinde bilimsel yöntemlerle yönetilebilir; çocuk, düşüncelerine esir olmak yerine onlarla sağlıklı bir ilişki kurmayı öğrenir.
Antalya’da hizmet veren Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan, aşırı düşünme eğilimi olan çocukları kapsamlı bir klinik değerlendirmeden geçirir; gerektiğinde Çocuk Psikoloğu ile birlikte kişiye özel bir destek planı uygular.
Overthinking nedir?
Overthinking, geçmiş olayları tekrar tekrar zihinde canlandırma (ruminasyon) ve geleceğe ilişkin kontrolsüz ihtimalleri durmaksızın düşünme (anksiyöz tahmin) döngüsüdür. Çocuk “düşünmeyi bırakamaz”; düşünmek geçici rahatlama sağlasa da kaygı bir süre sonra geri döner.
Hangi belirtiler dikkat çeker?
- Uyku öncesi durmayan düşünceler, yatağa geçme/uykuya dalmada zorlanma
- Aynı soruyu defalarca sorma, ebeveynden sürekli güvence isteme
- “Mükemmel olmazsa yapmayayım” diye ertelemecilik
- Hata yapmaktan aşırı korkma, küçük hataları büyütme
- “Ya rezil olursam?” diye kaçınma (söz almak, yeni arkadaş, sınav)
- Mide–baş ağrısı gibi bedensel belirtiler (kaygıya eşlik edebilir)
- Olay bittikten sonra bile “keşke şöyle deseydim” diye zihinde yeniden oynatma
Bu tablo birkaç haftadan uzun sürüyor ve okul/ev/sosyal hayatı bozuyorsa profesyonel değerlendirme önerilir.
Neden olur?
- Mizaç ve yatkınlık: Duyarlılığı yüksek, mükemmeliyetçi mizaç
- Öğrenilmiş kalıplar: Ailede aşırı endişeli iletişim, sık eleştiri
- Stresörler: Okul değişimi, sınav dönemi, akran ilişkilerinde zorlanmalar
- Eşlik eden durumlar: Kaygı bozuklukları, dikkat sorunları, uyku düzensizliği
- Dijital yük: Aşırı ekran/sosyal medya, kıyas ve onay arayışı
Değerlendirmede neler yapıyoruz?
Uzm. Dr. Senem Turan, çocuk ve aileyle ayrı–birlikte görüşmeler yapar;
- Belirti ölçekleri, uyku ve ekran alışkanlığı taraması
- Tetikleyici–düşünce–duygu–davranış döngüsünün haritalanması
- Okuldan öğretmen geri bildirimi
- Gerekirse Çocuk Psikoloğu ile ayrıntılı duygu–düşünce becerileri değerlendirmesi
- Ayırıcı tanı: sosyal kaygı, obsesif düşünce, travma sonrası tepkiler vb.
Tedavi: Kanıta dayalı ve adım adım
1) Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve beceri eğitimi
- Düşünceyi fark etme: “Zihinsel alarm” ve tetikleyicileri tanıma
- Düşünceyi sorgulama: Kanıt analizi, alternatif düşünce üretme
- Zaman kutulama: “Endişe saati” tekniği ile düşünceyi zaman ve mekâna bağlama
- Davranış deneyleri: Kaçınılan durumlara kademeli maruz kalma
- Duygu düzenleme: Nefes/bedensel gevşeme, odak egzersizleri (5-duyu tekniği vb.)
2) Ebeveyn danışmanlığı
- Güvence döngüsünü kırma: Sorulara otomatik yanıt vermek yerine çocuğu beceriye yönlendirme
- Model olma: Sorun çözme ve hata toleransı dilini evde artırma
- Rutinler: Uyku/ekran/çalışma düzeni, dengeli aktivite planı
3) Okul iş birliği
- Söz alma/sunum gibi tetikleyiciler için aşamalı hedefler
- Sınav öncesi nefes istasyonu, küçük not ipuçları
- Rehberlik birimiyle düzenli izlem ve geri bildirim
4) İlaç gerekir mi?
Aşırı düşünme için ilk basamak ilaç değildir. Eşlik eden orta–ağır kaygı/depresyon varsa ve terapiye rağmen işlev bozuluyorsa ilaç değerlendirilebilir; karar aileyle ortak verilir ve düzenli izlem yapılır.
Evde uygulanabilecek küçük ama etkili alıştırmalar
- Endişe saati (10–15 dk): Gün içinde sabit bir zaman belirlenir; endişeler yalnızca o zaman diliminde not edilir, günün diğer saatlerinde “bunu endişe saatine bırakıyorum” denir.
- Düşünce günlüğü: “Olay–otomatik düşünce–duygu–kanıt–alternatif düşünce–sonuç” kolonları.
- 5-4-3-2-1 odak tekniği: 5 şey gör / 4 şey hisset / 3 şey işit / 2 şey kokla / 1 şey tadına bak—bedeni şimdiye getirir.
- Mola–görev döngüsü: 20–25 dk odaklı çalışma + 5 dk nefes/germe.
Ailelerin en çok sorduğu sorular
“Bu sadece utangaçlık mı, yoksa kaygı mı?”
Utangaçlık geçici ve duruma özgüdür. Aşırı düşünmede ısrarlı tekrar, güvence arama ve işlev kaybı ön plandadır.
“Sürekli soru soruyor; cevaplamazsam daha çok panik oluyor.”
Kısa, yatıştırıcı bir çerçeve verin: “Cevap aramadan önce nefes egzersizimizi yapalım, sonra birlikte düşünelim.” Ama sonsuz güvence döngüsünü beslememeye çalışın.
“Gece uyumakta zorlanıyor, ne yapalım?”
Uyumadan 1–2 saat önce ekran kesilmesi, ışığı kısma, gevşeme rutini ve endişe saatini akşamın daha erken bir saatine koymak faydalıdır.
“Okulda performansı düştü; öğretmenle ne konuşmalıyız?”
Tetikleyicileri paylaşın, aşamalı sunum/söz alma, kısa nefes molası ve hedef takibi planlayın. Rehberlik birimiyle düzenli geri bildirim akışı kurun.
“Antalya’da kimi görmeliyiz?”
Tıbbi ayırıcı tanı ve terapiyi tek çatı altında planlayan Antalya’da Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan ile başlamak; gerekiyorsa Çocuk Psikoloğu desteğini entegre etmek süreci hızlandırır.