Ergenlik; akademik beklentilerin, sosyal ilişkilerin ve duygusal dalgalanmaların yoğunlaştığı bir dönemdir. DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) olan ergenler için bu dönem daha zorlayıcı olabilir: dikkatini sürdürmede güçlük, plansızlık, erteleme, iç huzursuzluk, dürtüsellik ve ilişkilerde çatışma sık görülebilir. Doğru tanı ve kişiye özel bir planla okul, aile ve sosyal yaşamda belirgin iyileşmeler sağlanabilir.
Antalya’da hizmet veren Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan, DEHB değerlendirmesini tıbbi, psikolojik ve akademik boyutlarıyla birlikte ele alır; gerektiğinde Çocuk Psikoloğu ile ekip çalışması yürütür.
DEHB ergenlerde nasıl görünür?
Alt tiplere göre öne çıkan özellikler:
- Dikkat eksikliği baskın tip: Derse odaklanamama, not–ödev unutma, dağınık çanta/defter, uzun görevleri yarım bırakma, “zihnin dalıp gitmesi”.
- Hiperaktif–dürtüsel tip: İç huzursuzluk, sıra beklemekte zorlanma, söz kesme, ani kararlar, riskli davranış eğilimi.
- Bileşik tip: Her iki gruptan belirtilerin birlikte görülmesi.
Günlük yaşamda ipuçları:
- Sınav ve projelere son gün yüklenme, erteleme
- Notlarda iniş–çıkış, performans dalgalanması
- Telefon/oyun/e-posta bildirimleri ile sık dikkat bölünmesi
- Randevu ve saatleri kaçırma, zaman yönetimi zayıflığı
- Aile ve arkadaşlarla dürtüsel tepkiler nedeniyle çatışma
- İçsel huzursuzluk: “Sürekli bir şey yapma ihtiyacı”
Bu belirtiler en az 6 aydır sürüyor ve okul/ev/sosyal alanlarda işlevi bozuyorsa profesyonel değerlendirme önerilir.
Neden olur? (Kısa çerçeve)
- Biyolojik ve genetik yatkınlık: Aile öyküsü sık görülür.
- Nörogelişimsel farklılıklar: Dikkat, planlama ve dürtü kontrolüyle ilgili beyin ağlarında gelişimsel özellikler.
- Eşlik eden durumlar: Kaygı bozukluğu, öğrenme güçlüğü (disleksi vb.), tikler, duygudurum sorunları tabloyu ağırlaştırabilir.
Değerlendirme sürecinde neler yapıyoruz?
- Ergen ve ebeveynle ayrı + birlikte klinik görüşmeler
- Belirti ölçekleri (dikkat, dürtüsellik, hiperaktivite)
- Okuldan öğretmen geri bildirimi ve örnek ödev/defter incelemesi
- Ayırıcı tanı: Kaygı, depresyon, uyku bozukluğu, tiroit/anemi gibi tıbbi durumlar
- Güçlü yönler ve zorlanmalarla kişiselleştirilmiş plan
Uzm. Dr. Senem Turan, değerlendirme sonunda ailenin eline somut bir yol haritası verir: hedefler, seans planı, okul uyarlamaları ve takip.
Tedavi: Kademeli ve kanıta dayalı yaklaşım
1) Psiko-eğitim ve yapı kurma
- Günlük/haftalık planlama: Dijital veya kâğıt planlayıcı, “tek sayfa” görev listesi
- Zaman bloklama: 25–30 dk odak + 5 dk mola (Pomodoro)
- Dikkat hijyeni: Bildirim kapatma, tek görev (monotasking), çalışma alanını sadeleştirme
- Uyku–beslenme–hareket: Düzenli uyku, yüksek kafeinden kaçınma, günlük fiziksel aktivite
2) Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve beceri eğitimi
Çocuk Psikoloğu ile yürütülen seanslarda:
- Erteleme döngüsünü kırma, görev başlatma stratejileri
- Zaman yönetimi, planlama ve önceliklendirme
- Dürtü kontrolü ve duygu düzenleme teknikleri
- Aile için iletişim ve ödül–pekistirme sistemi
3) İlaç tedavisi (gerektiğinde)
- Orta–ağır şiddette dikkat ve dürtü kontrol sorunlarında, akademik/sosyal işlev belirgin bozulduğunda düşünülür.
- İlaç kararı fayda–risk analizi ve aileyle ortak karar ilkesiyle verilir; düzenli takip, doz ayarı ve yan etki izleme yapılır.
- Terapi ve yapı kurma ile birlikte planlandığında etkisi artar.
4) Okul iş birliği ve uyarlamalar
- Büyük görevleri küçük adımlara bölme, teslim tarihlerini netleştirme
- Ek süre, sınav oturma düzeni, dikkat dağıtıcıların azaltılması
- Notlandırmada süreç + ürünün birlikte değerlendirilmesi
- Rehberlik servisiyle izlem ve geribildirim döngüsü
Ailelerin sık sorduğu sorular
“Ergenlikteki dalgalanma mı, yoksa DEHB mi?”
Ergenliğe bağlı iniş–çıkışlar geçici olur. DEHB’de belirtiler kalıcı, çok alanlı ve çocukluktan itibaren izlenebilir.
“İlaç başlamak zorunda mıyız?”
Her dosyada değil. Birçok ergende psiko-eğitim + BDT + yapı kurma ile belirgin ilerleme sağlanır. Orta–ağır tabloda ilaç, terapiye ek olarak planlandığında en etkilidir.
“DEHB zekâ ile ilgili midir?”
Hayır. DEHB, performansın organizasyonu ve dürtü kontrolü ile ilgilidir. Zekâ düzeyi normal/üstün olup yine de DEHB yaşayabilir.
“Sadece ders çalışırken zorlanıyor; sosyalde iyi—yine de DEHB olabilir mi?”
Evet. Özellikle dikkat baskın tipte akademik görevlerde zorlanma önde gelir; sosyal alan görece korunabilir.
“Antalya’da kimi görmeliyiz?”
Tıbbi ayırıcı tanı, okul uyarlamaları ve terapi entegrasyonunu aynı çatı altında planlayan Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan ile başlamak; gerektiğinde Çocuk Psikoloğu desteğini eklemek süreci hızlandırır.
DEHB, doğru sırayla kurgulanan bir planla yönetilebilir: yapılandırılmış günlük rutinler, beceri temelli terapi ve gerekirse ilaç desteği ergenin potansiyelini görünür kılar. Antalya’da randevu planlamak veya mevcut tabloyu birlikte haritalamak için Uzm. Dr. Senem Turan ile ilk görüşme, “nereden başlamalıyız?” sorusuna net bir yön verir.