Ergenlik; kimlik gelişimi, akran ilişkileri ve akademik beklentilerin arttığı bir dönem. Bu yoğunluk bazen kaygı bozukluklarına dönüşebilir: Sosyal fobi (sosyal anksiyete), panik atak ve genel anksiyete bozukluğu en sık görülen tablolardır. Doğru zamanda fark edilen kaygı, bilimsel yöntemlerle yönetilebilir; okul, aile ve sosyal hayat yeniden dengelenebilir.
Antalya’da hizmet veren Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan, ergenlerde kaygı bozukluklarının tanı ve tedavisinde tıbbi ve psikoterapötik yaklaşımları birlikte planlar; gerektiğinde Çocuk Psikoloğu ile ekip çalışması yürütür.
Kaygı bozukluklarını birbirinden nasıl ayırt ederiz?
Sosyal fobi (sosyal anksiyete)
- Akranlar önünde rezil olma korkusu, eleştirilme endişesi
- Sınıfta söz almaktan, sunum yapmaktan, yeni insanlarla tanışmaktan kaçınma
- Yüz kızarması, titreme, sesin kısılması gibi bedensel belirtiler
Panik atak
- Ani başlayan, zirveye hızla çıkan yoğun korku
- Çarpıntı, nefes darlığı, göğüs sıkışması, uyuşma, “kalp krizi geçiriyorum” düşüncesi
- “Tekrar olacak” korkusuyla kaçınma davranışları (öğretmen odası, kalabalık, servis vb.)
Genel anksiyete (GAD)
- “Her şey ters gidecek” hissi, sürekli endişe
- Odaklanma güçlüğü, uykuda bozulma, kas gerginliği
- Akademik ve sosyal işlevsellikte dalgalanma
Neden olur? (Tetikleyiciler ve yatkınlıklar)
- Biyolojik yatkınlık ve aile öyküsü
- Mükemmeliyetçilik, yüksek beklenti ve sınav baskısı
- Zorbalık, akran dışlanması, sosyal medya kaynaklı kıyas
- Uyku düzensizliği, yüksek kafein, aşırı ekran
- Ergenlik dönemindeki hormonal ve nörogelişimsel değişimler
Ergenlerde en sık görülen işaretler
- Okula gitmekte zorlanma, sınıf/koridor/kalabalık kaçınmaları
- Sunum, söz alma, spor/eğlence gibi sosyal alanlardan çekilme
- Mide–bağırsak şikâyetleri, baş ağrıları, çarpıntı
- “Ya kontrolü kaybedersem?” düşünceleri, felaketleştirme
- Notlarda düşme, ertelemecilik, motivasyon kaybı
- Sinirlilik, duygu dalgalanmaları, gece uykusuna dalmada güçlük
Bu belirtiler birkaç haftadan uzun sürüyor ve gündelik işlevi bozuyorsa profesyonel değerlendirme önerilir.
Değerlendirme sürecinde neler yapıyoruz?
- Ergen ve ebeveynle ayrı–birlikte klinik görüşmeler
- Belirti ölçekleri ve panik/sosyal kaçınma profili
- Okuldan alınan öğretmen geri bildirimleri
- Uyku, beslenme, ekran ve stresör haritası
- Ayırıcı tanı: Tiroid, anemi, aritmi gibi tıbbi durumların dışlanması (gerektiğinde ilgili branşlara yönlendirme)
Uzm. Dr. Senem Turan, her ergen için güçlü yönleri ve tetikleyicileri içeren kişiye özel bir plan çıkarır.
Tedavi: Kanıta dayalı, kademeli ve ölçülebilir
1) Psikoterapi (ilk basamak)
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünce–duygu–davranış döngüsü, yeniden yapılandırma
- Maruz bırakma ve tepki önleme (ERP): Sosyal durumlar/panik tetikleyicilerine kademeli yaklaşım
- Duygu düzenleme ve nefes teknikleri: 4-7-8, kutu nefes, yerleştirme egzersizleri
- Akran ve okul becerileri: Sunum provası, rol oynama, “küçük adımlar planı”
2) Yaşam düzeni ve ebeveyn kılavuzu
- Uyku hijyeni: Tutarlı saat, ekranı uyku öncesi 1–2 saat kesme
- Kafein ve enerji içeceklerini azaltma
- Aşamalı sosyal hedefler: Haftalık mini görevler, kazanım takip çizelgesi
- Ebeveyn için: Güvence aramayı beslemeyen, model olan, sakinleştirici iletişim
3) İlaç tedavisi (gerektiğinde)
- Orta–ağır belirtiler, panik atakların sık/engelleyici olduğu tablolar veya terapiye rağmen kısıtlı ilerleme durumunda düşünülür.
- İlaç kararı; fayda–risk analizi ve aileyle ortak karar ilkesiyle verilir, düzenli takip yapılır.
4) Okul iş birliği
- Sunum/sözlü değerlendirmenin aşamalı yapılması
- Gerekli durumlarda ek süre, sınav oturma düzeni, sınav öncesi nefes istasyonu
- Rehberlik servisiyle izlem toplantıları ve hedef odaklı plan
Ailelerin sık sorduğu sorular
“Sosyal fobi mi yoksa utangaçlık mı?”
Utangaçlık geçicidir ve işlevi belirgin bozmaz. Sosyal fobi ise ısrarlı kaçınma ve bedensel belirtilerle okul/sosyal hayatı kısıtlar.
“Panik atak tehlikeli mi?”
Yaşantı olarak çok sarsıcıdır ama kalp krizi değildir. Panik döngüsünü öğreten BDT + nefes çalışmaları en etkili yaklaşımlardandır.
“İlaç şart mı?”
Her dosyada değil. Birçok ergende terapi ve yaşam düzeni ilk basamak olarak yeterlidir. Orta–ağır tablo ve eşlik eden depresyon/DEHB gibi durumlarda ilaç eklenebilir.
“Çocuğum terapiye gitmek istemiyor.”
Ergeni “zorlamak” yerine hedefleri ortak belirlemek, kısa süreli deneme seansı ve ölçülebilir kazanımlar motivasyonu artırır.
“Antalya’da kimi görmeliyiz?”
Tıbbi ayırıcı tanı, terapi planı ve okul iş birliğini aynı çatı altında yürüten Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Senem Turan ile başlamak; gerektiğinde Çocuk Psikoloğu desteğini entegre etmek süreci hızlandırır.
Kaygı bozuklukları, ergenin potansiyelini gölgeleyebilir; ancak erken ve hedefe yönelik bir planla sosyal, akademik ve duygusal dengede belirgin toparlanma mümkündür. Antalya’da randevu planlamak veya mevcut belirtileri birlikte haritalamak isterseniz, Uzm. Dr. Senem Turan ile ilk görüşme, “nereden başlamalıyız?” sorusuna net bir yol sunar.